پهناي باند از جمله واژه هاي متداول در دنياي شبکه هاي کامپيوتري است که به نرخ انتقال داده توسط يک اتصال شبکه و يا يک اينترفيس، اشاره مي نمايد. اين واژه از رشته مهندسي برق اقتباس شده است. در اين شاخه از علوم، پهناي باند نشان دهنده مجموع فاصله و يا محدوده بين بالاترين و پائين ترين سيگنال بر روي کانال هاي مخابراني(باند)، است. به منظور سنجش اندازه پهناي باند از واحد" تعداد بايت در ثانيه " و يا bps استفاده مي شود. پهناي باند تنها عامل تعيين کننده سرعت يک شبکه از زاويه کاربران نبوده و يکي ديگر از عناصر تاثيرگذار، "ميزان تاخير" در يک شبکه است که مي تواند برنامه هاي متعددي را که بر روي شبکه اجراء مي گردند، تحت تاثير قرار دهد.

پهناي باند چيست؟

توليد کنندگان تجهيزات سخت افزاري شبکه در زمان ارائه محصولات خود تبليغات زيادي را در ارتباط با پهناي باند، انجام مي دهند. اکثر کاربران اينترنت نسبت به ميزان پهناي باند مودم خود و يا سرويس اينترنت braodband داراي آگاهي لازم مي باشند. پهناي باند، ظرفيت اتصال ايجاد شده را مشخص نموده و بديهي است که هر اندازه ظرفيت فوق بيشتر باشد، امکان دستيابي به منابع شبکه با سرعت بيشتري فراهم مي گردد. پهناي باند، ظرفيت تئوري و يا عملي يک اتصال شبکه و يا يک اينترفيس را مشخص نموده که در عمل ممکن است با يکديگر متفاوت باشند. مثلا يک مودم V.90 پهناي باندي معادل 56 kbps را در حالت سقف پهناي باند حمايت مي نمايد ولي با توجه به محدوديت هاي خطوط تلفن و ساير عوامل موجود، عملا امکان رسيدن به محدوده فوق وجود نخواهد داشت. يک شبکه ايترنت سريع نيز از لحاظ تئوري قادر به حمايت پهناي باندي معادل 100Mbps است، ولي عملا اين وضعيت در عمل محقق نخواهد شد(تفاوت ظرفيت تئوري پهناي باند با ظرفيت واقعي).

پهناي باند بالا و broadband

در برخي موارد واژه هاي"پهناي باند بالا" و"braodband" به جاي يکديگر استفاده مي گردند. کارشناسان شبکه در برخي موارد از واژه"پهناي باند بالا" به منظور مشخص نمودن سرعت بالاي اتصال به اينترنت استفاده مي نمايند. در اين رابطه تعاريف متفاوتي وجود دارد. اين نوع اتصالات، پهناي باندي بين 64Kbps تا 300kbps و يا بيشتر را ارائه مي نمايند. پهناي باند بالا با broadband متفاوت است. broadband، نشان دهنده روش استفاده شده به منظور ايجاد يک ارتباط است در صورتي که پهناي باند، نرخ انتقال داده از طريق محيط انتقال را نشان مي دهد.

اندازه گيري پهناي باند شبکه

به منظور اندازه گيري پهناي باند اتصال شبکه مي توان از ابزارهاي متعددي استفاده نمود. براي اندازه گيري پهناي باند در شبکه هاي محلي(LAN)، از برنامه هائي نظير netpref و ttcp، استفاده مي گردد. در زمان اتصال به اينترنت و به منظور تست پهناي باند مي توان از برنامه هاي متعددي استفاده نمود. تعداد زيادي از برنامه هاي فوق را مي توان با مراجعه به صفحات وب عمومي استفاده نمود. صرفنظر از نوع نرم افزاري که از آن به منظور اندازه گيري پهناي باند استفاده مي گردد، پهناي باند داراي محدوده بسيار متغيري است که اندازه گيري دقيق آن امري مشکل است. پهناي باند صرفا يکي از عناصر تاثير گذار در سرعت يک شبکه است. تاخير(Latency) که نشان دهنده ميزان تاخير در پردازش داده در شبکه است، يکي ديگر از عناصر مهم در ارزيابي کارآئي و سرعت يک شبکه است که داراي ارتباطي نزديک با پهناي باند مي باشد. از لحاظ تئوري سقف پهناي باند ثابت است. پهناي باند واقعي متغير بوده و مي تواند عامل بروز تاخير در يک شبکه گردد. وجود تاخير زياد در پردازش داده در شبکه و در يک محدوده زماني کوتاه مي تواند باعث بروز يک بحران در شبکه شده و پيامد آن پيشگيري از حرکت داده بر روي محيط انتقال و کاهش استفاده موثر از پهناي باند باشد.

تاخير و سرويس اينترنت ماهواره اي

دستيابي به اينترنت با استفاده از ماهواره به خوبي تفاوت بين پهناي باند و تاخير را نشان مي دهد. ارتباطات مبتني بر ماهواره داراي پهناي باند و تاخير بالائي مي باشند. مثلا زماني که کاربري درخواست يک صفحه وب را مي نمائيد، مدت زماني که بطول مي انجامد تا صفحه در حافظه مستقر گردد با اين که کوتاه بنظر مي آيد ولي کاملا ملموس است. تاخير فوق به دليل تاخير انتشار است. علاوه بر تاخير انتشار، يک شبکه ممکن است با نوع هاي ديگري از تاخير مواجه گردد. تاخير انتقال(مرتبط با خصايص فيزيکي محيط انتقال) و تاخير پردازش(ارسال درخواست از طريق سرويس دهندگان پروکسي و يا ايجاد hops بر روي اينترنت) دو نمونه متداول در اين زمينه مي باشند.

اندازه گيري تاخير در يک شبکه

از ابزارهاي شبکه اي متعددي نظير ping و traceroute مي توان به منظور اندازه گيري ميزان تاخير در يک شبکه استفاده نمود. برنامه هاي فوق فاصله زماني بين ارسال يک بسته اطلاعاتي از مبداء به مقصد و برگشت آن را محاسبه مي نمايند. به زمان فوق round-trip، گفته مي شود. round-trip تنها روش موجود به منظور تشخيص و يا بدست آوردن ميزان تاخير در يک شبکه نبوده و در اين رابطه مي توان از برنامه هاي متعددي استفاده نمود. پهناي باند و تاخير دو عنصر تاثير گذار در کارائي يک شبکه مي باشند. معمولا از واژه(QoS (Quality of Service به منظور نشان دادن وضعيت کارآئي يک شبکه استفاده مي گردد که در آن دو شاخص مهم پهناي باند و تاخير مورد توجه قرار مي گيرد.